Brahmini i Chhetri – najwyższa kasta w Nepalu

10 lipca 201731 października 2023 Dorota Volkov

Najwyższą kastą byli zawsze Brahmani, piastujący stanowiska kapłanów i nauczycieli w środowisku ludzi Hindu.

Uważa się, że w dwunastym wieku, w okresie islamskiej inwazji w Indii Brahmini – Brahmani – wyemigrowali na zachodnie wzgórza Nepalu. Tam napotkali oni kastę Khas, ludzi o podobnej do Brahminów kulturze, którzy w porządku kastowym nigdy nie znaleźli się niżej, co wiąże się z ich ortodoksyjnym systemem zasad. Ludzie grupy Khas a także dzieci poczęte ze związków mężczyzn Brahminów i kobiet Khas nazwane zostały Khatri, uzyskując następnie status Chhetri. Nie wszyscy ludzie Khas przyjęli ten status, pozostała grupa Matwali Chhetris, czyli tych, którzy piją likier i nie są spadkobiercami świętej spuścizny.

Jako kapłani służą wyłącznie mężczyźni. Jednak codzienna domowa pudża zazwyczaj odprawiana jest przez kobietę. Codzienne prace rolnicze rodzin Brahminów i Chhetrich są zazwyczaj wykonywane wspólnie przez kobiety i mężczyzn – na roli pracują wszyscy, ale kobieta spędza w sumie więcej czasu w ciągu dnia na pracach domowych i polowych. To ona zajmuje się dziećmi, domem, przygotowaniem posiłków, a także plewieniem w przydomowym ogródku i pielęgnacją roślin. Mężczyzna odpowiada za orkę oraz właściwe utrzymanie pól terasowych. W żniwach zaś biorą udział wszyscy.

Źródłem dochodu Brahminów i Chhetrich mieszkających we wsiach jest hodowla bydła i uprawa pól. Ponadto wśród Brahminów jest wielu kapłanów, którzy świadczą usługi dla innych rodzin swojej kasty oraz kasty Chhetrich, urzędują również w sanktuariach i świątyniach, a także obsługują duże festiwale. Prowadzą oni również wszystkie rytuały małżeńskie.

Wielu Chhetrich służy w nepalskiej armii lub w brygadach Gorkha armii indyjskiej lub brytyjskiej. Na terenach miejskich obie te kasty posiadają przywilej obsługi biur rządowych, politycznych i branży finansowej. Brahmini i Chhetri są często właścicielami gruntów. Mokry ryż uprawiany jest na polach terasowych, podzielonych na małe działki dziedziczone przez pokolenia. Produkty przemysłowe lub rękodzieło potrzebne do codziennego użytku zakupują oni od niższych kast usługowych – kowali i metalurgów, złotników, krawców, garbarzy. Mieszkając na obszarach wiejskich Brahmani i Chhetri standardowo wspierają się na newarskich właścicielach sklepików w swoich komercyjnych działaniach.

Zasadniczo ludzie kasty kapłańskiej nie jedzą mięsa, zasada ta jednak w Nepalu najczęściej nie ma zastosowania. Spotkaliśmy się nawet z sytuacją, w której właściciele sklepu mięsnego – co jest domeną niższej kasty – deklarują przynależność do kasty bramińskiej. Serwisują oni rozbiór i sprzedaż drobiu i koziego mięsa, jednak nie tkną wołowiny ani mięsa bawołu wodnego, które uznają za nieczyste. Krowa i bawół są w tej kulturze zwierzętami uprzywilejowanymi. Chociaż czasami widuje się wobec nich akty przemocy, szczególnie gdy któreś wejdzie w obejście, lub tarasuje spokojnie spacerując główną arterię miasta – a widywaliśmy bardzo często takie sytuacje – to jednak są one uznawane za święte istoty. Według historii podanej w świętej księdze Bhagavad-Gita – to krowie mleko uratowało maleńkiego Krisznę przed śmiercią głodową, gdy oddzielono go od jego matki.

Ludzie kasty Chhetri i Brahminów nie mają skłonności artystycznych. Muzyka, teatr, sztuki plastyczne tradycyjnie stanowią domenę innych, najczęściej niższych kast i za wyjątkiem wykształconych mieszkańców miast Brahmini i Chhetri nie interesują się sztuką. Ich proste, prymitywnie udekorowane domy są wyrazem braku artystycznej weny, chociaż powszechnie wiadomym jest, że tańczyć Brahmini lubią i potrafią.

Brahmani i Chhetri są członkami dwóch rodzajów klanów: thar – klan przypisywany według nazwiska i gotra – dosłownie oznacza “czysty”; klan egzogamiczny, w którym małżeństwo z osobą z tego samego gotra jest uważane za związek kazirodczy i jest zakazane.
Wszyscy kuzyni pierwszej linii są tytułowani terminami przeznaczonymi dla rodzeństwa – istotne jest tu kto jest starszy, kto młodszy. Często jednak również niespokrewnione osoby, w tym obcych tytułuje się tymi samymi terminami. Dlatego jako odwiedzający osadę często będziemy nazywani – brother lub sister.

Większość małżeństw jest monogamiczna, jednak w przeszłości często występowało wielożeństwo w obrębie kast bramińskiej i Chhetrich, a i obecnie czasami zdarzają się takie przypadki. Druga i kolejna żona bywa członkiem innych grup etnicznych, jak Gurungowie, Magarowie, Tamangowie, Sherpowie, czy Newari, ale nigdy nie bierze się żony z niższej kasty usługowej. Małżeństwa między kuzynostwem zasadniczo nie są zawierane, za wyjątkiem grupy Thakurich – samozwańczych arystokratów w obrębie kasty Chhetrich, wśród których takie związki są powszechne.

Dziewczynki bramińskie tradycyjnie były wydawane za mąż w wieku 11 lat, zaś dziewczynki Chhetrich o kilka lat później. Współcześnie jednak w obu kastach podniesiono wiek zamążpójścia do późnego okresu nastoletniego czy nawet dwudziestu kilku lat. Pan młody powinien być o kilka lat starszy od panny. Często związek zawiera się z osobą z innej wsi i zazwyczaj rodzice korzystają z pośrednika. Konsultują też astrologa, by mieć pewność, ze para dokonała dobrego wyboru. Kapłan z rodziny chłopca konsultuje się z rodziną dziewczyny, by ustalić korzystny termin ceremonii bazując na kalendarzu księżycowym. Uważa się bowiem, że niektóre miesiące są wysoce niekorzystne dla zawierania związków małżeńskich. Ceremonia małżeńska obejmuje cały dzień począwszy od momentu, gdy ekipa pana młodego przybywa do domu panny młodej do chwili, gdy opuszczają oni dom następnego dnia zabierając ze sobą dziewczynę. Najistotniejszą częścią ceremonii jest kanyadan, rytuał przekazania panny młodej przez rodziców w ręce pana młodego. Od tej pory – dopóki mąż żyje – zamężna kobieta nosi na włosach lśniący brokatem proszek vermilion.

Spuścizna po rodzicach przechodzi wyłącznie na syna. Za wyjątkiem tego, co jest przekazywane córkom w posagu, wszystkie posiadłości, szczególnie własności ziemskie są przejmowane przez synów.
Młoda para zazwyczaj zamieszkuje z rodziną pana młodego wspólnie z jego rodzicami, braćmi i ich żonami oraz niezamężnymi siostrami. Dziewczyna ma niski status w nowym gospodarstwie i zazwyczaj teściowa zleca jej najbardziej uciążliwe prace. Status jej podniesie się, gdy urodzi dziecko, szczególnie gdy wyda na świat syna. Czasami też decyduje się ona sama zawalczyć o wyższą pozycję.

Matka i noworodek są uważani za nieczystych do jedenastego dnia życia dziecka. Wtedy wykonuje się ceremonię oczyszczającą i nadaje się imię.
Ukończywszy pięć miesięcy – dziewczynki – lub siedem – chłopcy – spożywają pierwszy posiłek z ryżu zwany pasni.

Gdy chłopiec kończy 7 lat zostają obcięte jego włosy – pozostawia się mały kosmyk z tyłu głowy na znak, że przynależy on do kultury Hindu – i formalnie staje się on członkiem kasty.
Dziewczynka podczas pierwszej menstruacji przenoszona jest do innego domu, gdzie chowa się ją przed oczami mężczyzn z jej rodziny i przed światłem słonecznym. Powracając do domu formalnie jest uznawana za kobietę, członkinię kasty.

Do osiągnięcia wieku dziesięciu lat zasadniczo matka zajmuje się pielęgnacją i opieką, podczas gdy ojciec działa najczęściej jako czynnik edukacyjny i dyscyplinujący w okresie nastoletnim.

Wiejskie życie polityczne miewa swą własną dynamikę, niezależną od zmian na krajowej scenie politycznej. Sprawami wsi zarządza utworzona formalnie lub nieformalnie rada starszych, w których Brahmini i Chhetri często odgrywają znaczącą rolę ze względu na status właścicieli ziemskich i stosunkowo wysokie wykształcenie.
Pod koniec osiemnastego stulecia Nepal został zjednoczony przez królów będących przodkami Thakuri – arystokratycznego odłamu kasty Chhetri.
Z kasty Chhetri pochodzi także ród Rana, który od 1846 do 1950 roku obsadzał stołki ministrów i do tej pory zajmuje tam swoje miejsca. Proces obalenia rządów ministrów Rana i kolejne polityczne działania mające na celu reformę demokratyczną czy socjalistyczną także prowadzone były przez członków kast Brahmanów i Chhetrich.

Wszyscy Brahmini i Chhetri są Hindu i wyznają większość podstawowych hinduskich wierzeń. Wiąże się to z kilkoma podstawowymi w religii Hindu pojęciami: pierwszym z nich jest dharma oznaczająca, że każdy zajmuje swoje miejsce w grupie kasty, ma przynależący jemu kodeks moralny i obowiązujący go kodeks zachowań. Drugim jest karma, czyli prawo przyczyny i skutku – oznacza to, że obecny stan rzeczy istnieje w wyniku zachowań w przeszłości i w poprzednich życiach. Trzecim pojęciem jest moksza oznaczająca wyzwolenie z niosącego cierpienie kręgu narodzin i śmierci.

Jednym z najważniejszych festiwali hinduskich jest październikowy Dashain – lub Durga Puja – gdy przez dwa tygodnie wychwala się wspaniałości Durgi – Kali w jej dziesięcioramiennej formie. Wykonuje się wtedy wiele rytuałów ofiarnych, składane są też ofiary ze zwierząt, ludzie ucztują i odwiedzają swych bliższych i dalszych krewnych. Dziesiątego dnia Dashain odbywa się rytuał, w którym każdy wyznawca Hindu wyraża swój szacunek dla osób starszych w swej rodzinie i otrzymuje od nich w odpowiedzi kolorową tikka na czole na znak błogosławieństwa.

W marcu odbywa się festiwal Holi, inaczej Phagu – nazwa pochodzi od nepalskiej nazwy miesiąca Phagun – w którym ludzie śpiewają, tańczą i obrzucają się nawzajem kolorowym proszkiem i oblewają wodą. Wtedy to są wznoszone modlitwy o urodzaj i pomyślność na dany rok.

Innym ważnym świętem jest festiwal Tihar – Dipavali, festiwal świateł – trwający pięć dni. Domy hindusów są oświetlane mnóstwem lampek zarówno z zewnątrz jak i wewnątrz i iluminują światłem przez całą noc. Przed domem – a czasami na podłodze pokoju wewnątrz domu – tworzy się przy pomocy kolorowego piasku lub farbowanej mąki ryżowej, farbowanych ziaren i płatków kwiatów wspaniałe kolorowe obrazki będące zaproszeniem świętych bóstw do domostwa. Mężczyźni spotykają się wtedy by dokonywać zakładów – zastawiają czasami bogatą biżuterię swoich żon i córek, lub własne domy.

Podnosi się wtedy szczególny związek człowieka z jego ideałami, specjalne miejsce w tej mandali mają też trzy gatunki zwierząt związane z człowiekiem – krowa, pies i kruk. Kruki otrzymują w podarku różne przysmaki, zaś zwierzęta domowe przyozdabia się girlandami kwiatów.

Brahmini i Chhetri przyjmują medyczną pomoc z różnych źródeł, zarówno od lekarzy medycyny ajurwedy, od buddyjskiego lamy – jeżeli cieszy się on reputacją uzdrowiciela – czy od szamana, który zaleca leczenie poprzez wchodzenie w trans, czy od dyplomowanego doktora medycyny zachodniej.

Umierającego człowieka rodzina zabiera nad rzekę, wszystkie rzeki bowiem uważane są za święte. Nawet jeśli śmierć ma miejsce gdzie indziej, w ciągu kilku godzin ciało jest kremowane nad rzeką i do niej są wrzucane popioły ciała zmarłego. Żałobę po śmierci bliskiej osoby utrzymuje się przez trzynaście dni po śmierci, co obejmuje wykluczenie z diety niektórych składników, na przykład soli. Mężczyźni golą głowy na czas żałoby. Po dwóch tygodniach odbywa się wielka uczta. Przedmioty będące własnością zmarłego są przekazywane w darze kapłanowi, który prowadził ceremonię. W ciągu następnego roku odprawia się ceremonię shraddha, którą musi prowadzić syn zmarłego. Jeżeli rytuał pogrzebowy nie zostanie odprawiony, zmarły nie może przejść dalej i zamiast tego będzie nawiedzać żywych w postaci złego ducha.