2145 – Rok Ziemnego Psa: kalendarz tybetański

Tradycja obchodów festiwalu Losar sięga prehistorycznych czasów przedbuddyjskich w Tybecie.

Kiedy jeszcze Tybetańczycy powszechnie praktykowali szamańską tradycję Bon, każdej zimy organizowano festiwal, w którym ludzie ofiarowali lokalnym duchom i bóstwom niezliczoną ilość kadzideł. Tradycja ta pozostała do dzisiaj jako doroczny buddyjski festiwal noworoczny.

Kalendarz tybetański – zgodnie z którym społeczności buddyjskie naszej okolicy obchodziły ostatnio Sonam Lhosar stanowi kompilację kilku systemów chronologicznych, przede wszystkim jednak opiera się on na naukach Kalachakry. Pierwszy rozdział tych buddyjskich nauk – Kalachakra Zewnętrzna – obejmuje tybetańską kosmologię i badania chronologiczne. Kalachakra Tantra została przetłumaczona na język tybetański z sanskryckiego w 1027 roku Anno Domini.

Obliczanie lat

Ponieważ nauki Tantry Kalachakry stanowiły podstawę do obliczeń chronologicznych, zdecydowano, że rokiem pierwszym w kalendarzu będzie oficjalna data wprowadzenia nauk Kalachakry, czyli rok 1027 – Ognistego Królika. Cykl 60 lat wszystkich kombinacji pięciu elementów i dwunastu zwierząt nazywa się Rab-byung. To był więc pierwszy rok pierwszego cyklu Rab-byung. Obecny cykl Rab-byung, w którym teraz jesteśmy rozpoczął się w 1987 roku.

Na tybetańskich monetach lata określało się zgodnie z systemem rabjyung-cycle, w którym pierwszym rokiem jest 1027. Zgodnie z tym systemem obecnie zaczęliśmy rablo (rok) 992.

Począwszy od drugiej połowy XX wieku zaczęto stosować inny zapis lat. Zgodnie z tym systemem lata liczone są od roku 127 p.n.e. System ten znany jest pod nazwą bod rgyal lo. Zgodnie z tym datowaniem obecny rok Ziemnego Psa liczony jest jako rok 2145, jak to jest drukowane na tybetańskich kalendarzach dostępnych w sprzedaży.

Cykle liczone były numerami porządkowymi. Jednak kolejnych lat w ramach jednego cyklu nie liczyło się, a nadawało się im imiona przyporządkowane dwunastu zwierzętom w chińskim zodiaku.

System zodiaku funkcjonuje współcześnie. Prócz nazw zwierząt latom przypisuje się żywioły. Jeden z pięciu elementów – żywiołów – rządzi dwa lata z rzędu, potem następuje czas kolejnego elementu. Rok 2000 był rokiem Metalowego Smoka, a rok 2001 – Metalowego Węża. Po dwóch latach następuje kolejny element. Tym samym rok 2002 był rokiem Wodnego Konia… i tak dalej.

Dwunastoletni cykl zwierząt obejmuje kolejno:
Rok Królika, Smoka, Węża, Konia, Owcy, Małpy, Koguta, Psa, Świni, Szczura, Bawoła, Tygrysa.

Dziesięcioletni cykl żywiołów obejmuje kolejno:
Dwa lata Ognia, dwa Ziemi, potem Metalu, Wody i Drewna.

Każdego roku rządzi jeden z pięciu elementów i jeden z dwunastu znaków zwierzęcych, jak w chińskich kalendarzach. Pierwszy rok danego żywiołu jest rokiem, w którym rządzi pierwiastek męski, w drugim kolejnym zaś rządzi pierwiastek żeński. Kolejny rok jest znowu rokiem męskiego pierwiastka kolejnego żywiołu.

Ważne jest jednak by nie mieszać ze sobą tych systemów, gdyż w rzeczywistości dni liczone są inaczej. Jedną z istotnych różnic jest to, że Losar – Tybetański Nowy Rok i Chiński Nowy Rok nie zawsze się ze sobą nakładają, mogą się różnić o cały miesiąc księżycowy.

Systemy chronologiczne w kalendarzu tybetańskim

Tybetańska kosmologia stanowi kombinację astrologii buddyjskiej stanowiącej część Tantry Kalachakry, hinduskiej astrologii z Shiva-Tantry i antycznej astrologii chińskiej. Oficjalnie kalendarz tybetański jest systemem księżycowym. Stosuje się w nim jednak różne systemy, które harmonizują czynniki słoneczne i księżycowe. Istnieją trzy systemy definiowania Nowego Roku:

Tybetański Nowy Rok – Lhosar – przypadający na luty, obliczany jest w systemie księżycowym.
Nowy rok Kalachakry przypadający na kwiecień obliczany jest w systemie słonecznym.
Nowy Rok Pięciu Elementów przypadający na grudzień liczony jest w systemie księżycowym.

Każdy z tych trzech systemów stosowany jest do różnych celów. Podczas gdy kalendarz rozpoczynający się od dnia Lhosar służy do określania czasu, to systemy słoneczny i lunarny system Pięciu Elementów są niezbędne do obliczeń astrologicznych i planowania rytuałów buddyjskich.

Obliczanie dni i miesięcy

Kalendarz tybetański liczy 360 dni w roku i stosuje skomplikowany system dni pomijanych (tsi-chad-pa) i dni dodatkowych (tsi lhag-pa), aby wyrównać różnice między cyklami słonecznym i księżycowym. Dlatego dany miesiąc może mieć dwie daty 19. i nie mieć 23. Przykładowo w miesiącu marzec tego roku – 2018 – data piętnastego pierwszego miesiąca tybetańskiego została w kalendarzu pominięta: w czwartek, pierwszego marca mieliśmy czternasty dzień pierwszego tybetańskiego miesiąca, a następnego dnia w piątek był już szesnasty dzień wg tybetańskiego kalendarza księżycowego. Natomiast data dwudziesty piaty pierwszego miesiąca wystąpiła dwukrotnie – w niedzielę 11 i w poniedziałek 12 marca.

W taki sposób trzydzieści dni księżycowych formułuje księżycowy miesiąc – tshes zla- czyli czas od nowiu do nowiu. Każdy miesiąc zaczyna się fazą nowiu, pełnia księżyca musi więc wypadać w piętnastym dniu miesiąca księżycowego.
Miesiące w kalendarzu tybetańskim również oznaczało się wcześniej symboliką zwierząt i pierwszy miesiąc był wówczas miesiącem Smoka. Obecnie jednak w stosunku do miesięcy stosuje się 'mongolski” system numeracji porządkowej.
Zasady obliczania kalendarza tybetańskiego są skomplikowane i przekazywane od mistrza do ucznia.

Zastosowanie obliczeń chronologicznych

Astrologia Kalachakry ma na celu określenie korzystnego czasu różnych przedsięwzięć, co pozwala zharmonizować wewnętrzną energię człowieka z zewnętrzną energią okoliczności.

W astrologii tybetańskiej dni tygodnia są klasyfikowane jako harmonijne i dysharmonijne w zależności od roku urodzenia danej osoby. Szczególnie odpowiednie do rozpoczynania projektów i świętowania pomyślnych wydarzeń są tak zwane Dni Szczęścia i Dni Życia.

Kalendarz tybetański uwzględnia występujące regularnie dni wolne od pracy a także dni specjalne festiwali tybetańskich i buddyjskich. Prócz tego także każdy dzień w roku stanowi specjalny dzień do określonych praktyk Dharmy. Każde wydanie kalendarza musi obejmować specjalne dni praktyk i festiwali, dni ofiarowań, dni modlitw o pomyślność i usuwanie przeszkód, urodziny mistrzów określonych linii buddyzmu tybetańskich linii.

Każdego miesiąca określone kolejne dni kalendarza księżycowego mają szczególne znaczenie.

W te dni zasługi naszych działań zwiększają się stukrotnie:
– ósmy dzień miesiąca kalendarza księżycowego jest dniem Sangje Menla, Buddy Medycyny; niektórzy lamowie także uznają go za specjalny dzień poświęcony Tarze i Mahakali.
– dziesiąty dzień miesiąca jest dniem Guru Padmasambhavy. Dzień ten wiąże się z tzw. “tantrą ojca”; ci, którzy otrzymali inicjacje najwyższej Tantra Yogi odprawiają tego dnia pudżę ofiarną tsog.
– piętnasty dzień, czyli pełnia księżyca jest dniem Buddy Amitabhy; korzystne jest medytowanie, recytowanie sutr i przyjmowanie Ośmiu Ślubowań Mahayany.
– dwudziestypiąty dzień miesiąca wiąże się z tzw. “tantrą matki”; ci, którzy otrzymali inicjacje najwyższej Tantra Yogi odprawiają tego dnia pudżę ofiarną tsog.
– dwudziestydziewiąty dzień miesiąca jest dniem specjalnym dla praktyk ochronnych.
– trzydziesty dzień, czyli nów jest dniem Buddy Siakyamuni; korzystne jest medytowanie, recytowanie sutr i przyjmowanie Ośmiu Ślubowań Mahayany.

Osiem Ślubowań Mahayany to ślubowania przyjmowane przez ludzi świeckich na jeden dzień – dotyczą one powstrzymania się od zabijania, kradzieży, aktywności seksualnej, kłamstwa, intoksykacji, śpiewania, tańczenia, noszenia ozdób i spożywania stałych posiłków po południu. Ślubując po raz pierwszy należy uzyskać wskazania od kwalifikowanego nauczyciela, a następnym razem można je przyjmować już samodzielnie.

Szczególnie pomyślne dni w roku są zaznaczane jako Dni Specjalne:

Lhosar – Tybetański Nowy Rok – czyli pierwszy dzień lub kilka dni kalendarza księżycowego. Pierwsze dwa tygodnie Nowego Roku – Chotrul Festiwal – są szczególnie celebrowane, by zwiększyć zasługę i oddanie naukom Dharmy.
Saga Dawa – dzień, w którym świętuje się jednocześnie urodziny Buddy, dzień Oświecenia i odejścia do Parinirvany. Saga Dawa wypada 15 dnia czwartego miesiąca kalendarza księżycowego. Oznacza to, że jeżeli w tym roku – 2018, roku Ziemnego Psa – Lhosar wypadł nam 16 lutego, to po czterech miesiącach księżycowych Saga Dawa wypadnie dnia 29 maja.
Zamling Chi Sang – dzień ofiarowania kadzideł strażnikom buddyjskim, który przypada w dniu pełni – czyli 15 – piątego miesiąca.
Chokhor – rocznica Pierwszego Obrócenia Kołem Dharmy, czyli dzień udzielenia pierwszych nauk – Czterech Szlachetnych Prawd – przez Buddę Siakyamuni w miejscu zwanym Sarnath, w pobliżu Varanasi. Wypada on czwartego dnia szóstego miesiąca kalendarza księżycowego.
Lha Bab – świętowany jest jako zejście z niebios Indry, gdzie Siakyamuni odwiedził swą matkę, by udzielić jej nauk Dharmy. Dzień ten wypada 22 dziewiątego miesiąca roku księżycowego.
Sangpo Chuzom -.dzień Dziesięciu Pomyślnych Znaków, czyli dzień przekształcania niekorzystnych warunków w korzystne – szczególnie rekomendowany do podejmowania nowych aktywności, dobry do zawierania małżeństw oraz praktyk buddyjskich. Przypada na szósty dzień jedenastego miesiąca kalendarza księżycowego.

Dni specjalne – szczególnie te powiązane z życiem Buddy Siakyamuni – określane też są jako festiwale w tym kalendarzu. Zgodnie z naukami Kalachakry uważa się, że efekty naszych działań – tak pomyślnych, jak i negatywnych – zwielokrotniają się sto milionów razy. Tak wiec w tych dniach szczególnie rekomenduje się zachowanie przytomnego umysłu, utrzymywanie właściwych poglądów i praktykowanie Dharmy.

W tradycji nauk Kalachakry jest powiedziane, że Budda udzielał ich w dniu pełni księżyca. Dlatego też czas, gdy następuje pełnia uważany jest za szczególny dzień do praktyki tej tantry.

Kalachakra New Year
Pierwszy dzień trzeciego miesiąca kalendarza księżycowego uważany jest za Kalachakra New Year. Piętnasty dzień tego samego miesiąca uważany jest za dzień, w którym Budda przekazał nauki Kalachakry, uważany jest więc on za szczególnie pomyślny do praktyki lub inicjacji Kalachakry.

Ponadto Tybetańczycy funkcjonując w nepalskim społeczeństwie korzystają także z nepalskiego kalendarza Vikram Sambat opartego na cyklu księżyca, według którego obecnie mamy rok 2074.

Dni tygodnia

Dni tygodnia Tybetańczycy nazwali imionami ciał niebieskich. I tak:
niedziela – Nyima, oznacza Słońce,
poniedziałek – Dawa, oznacza Księżyc,
wtorek – Mikmar, oznacza Mars,
środa – Lhakpa, oznacza Merkury,
czwartek – Phurbu, oznacza Jowisz,
piątek – Pasang, oznacza Wenus,
sobota – Penba, oznacza Saturn.
Często dzieciom nadaje się imiona będące nazwami dnia tygodnia, w których one się urodziły.

Urodziny

Gdy rodzi się niemowlę, uważa się, że jest już ono prawie w wieku 1 roku. Wiąże się to z funkcjonującą w tybetańskiej kulturze koncepcją ponownych narodzin. Zgodnie z nią życie człowieka zaczyna się w dniu poczęcia, a więc 9 miesięcy wcześniej.

Każde kolejne urodziny człowieka świętowane są corocznie w dniu Lhosar, tak więc w tym dniu wszyscy Tybetańczycy obchodzą wspólne urodziny. W praktyce oznacza to, że dziecko urodzone w ostatnim dniu roku tybetańskiego ma już jeden roczek, a zaraz następnego dnia – w dniu Lhosar – ma ono już dwa latka. Tak więc, jeżeli chcesz wiedzieć w jakim dokładnie wieku jest jakiś Tybetańczyk, powinieneś poznać jego date urodzin zgodną z zachodnim kalendarzem.

Urodziny wielkich mędrców tybetańskich są zazwyczaj obchodzone zgodnie ze stałą datą według tybetańskiego kalendarza księżycowego. Aby jednak uniknąć nieporozumień w zachodnim świecie, urodziny Jego Świątobliwości Dalaj Lamy obchodzi się ze stałą datą 6 czerwca.

Tybetański Nowy Rok – Sonam Lhosar – w Nepalu, Kathmandu – osiedle Bauddha i Kopan Monastery