Wąskotorówką z Ełku do Sypitek

W roku 1905 na zlecenie ełckiego starosty Carla Suermondta powstała idea i projekt budowy linii wąskotorowej.

Ełcka Kolej Wąskotorowa miała początkowo prowadzić z Ełku, mostem nad rzeką Ełk,

dalej przesmykiem pomiędzy jeziorami: Ełckim i Selment Wielki, potem pomiędzy Selmentem Wielkim a jeziorem Regielnickim przez Regielnicę i Kałęczyny do Lasek Małych.

Stąd jedna trasa prowadziła przez Sypitki, Pisanicę i Kalinowo do granicznego Turowa.

dzisiaj jedzie tą trasą tylko do Sypitek – za MHE

Druga trasa szła do wsi Zawady Tworki nad jeziorem Rajgrodzkim.

Założeniom projektowym ełckiej wąskotorówki przyświecały cele gospodarcze i militarne.

Na przełomie lat 1911 i 1912 gdy rozpoczęto prace budowlane powstała parowozownia, magazyn oraz budynek administracji budowy.

Zbudowano jednotorową linię o rozstawie szyn 1000 mm z Ełku przez Brodowo do miejscowości Borzymy o długości 24,9 km wraz z odgałęzieniem do Zawad-Tworek o długości 9,8 km.

Otwarcie ruchu na trasie Ełk – Laski – Borzymy – Zawady Tworki odbyło się 23 października 1913 r. Odcinek z Borzym do Turowa przekazano do eksploatacji dopiero 1 grudnia 1915 r.

W czasie I i II wojny światowej kolej została zniszczona, choć szczęśliwie ocalały wszystkie parowozy.

Po zakończeniu II wojny światowej odnowiona wąskotorówka została włączona w struktury Polskich Kolei Państwowych. Pod koniec 1945 roku uruchomiono nieregularny ruch kolejowy, a rok później przywrócono planowy ruch pasażerski do Turowa i Zawad.

W 1951 roku przekuto tory na 750 mm, a w 1957 r. zmieniono nazwę kolejki na Ełcką Kolej Dojazdową.

W latach pięćdziesiątych przewożono ok. 350 tys. pasażerów i 40 tys. ton ładunków w skali roku. Do lat sześćdziesiątych na trasie wąskotorówki kursowały lokomotywy parowe, ale w 1968 r. tabor rozszerzono o 2 lokomotywy spalinowe Lyd1.

Z końcem lat sześćdziesiątych rozpoczyna się regularny spadek przewozów, który był spowodowany rozwojem transportu drogowego.

W 1989 r. przebudowano nawierzchnię oraz wymieniono wszystkie szyny na cięższe (typ S42 i S49).

W 1991 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków w Suwałkach wpisał do rejestru zabytków przestrzenny układ komunikacyjny Ełckiej Kolei Dojazdowej od stacji Ełk Wąskotorowy do stacji Turowo i od stacji Laski Małe do stacji Zawady-Tworki.

W 1993 r. uruchomiono pierwsze przejazdy turystyczne, rok później założono tzw. skansen ruchomych zbytków techniki kolejnictwa. W 1994 r. wpisano do rejestru zespół parowozowni normalnotorowej, obejmujący także obiekty i obszar kolei wąskotorowej.

Od roku 2001 kolejka spełnia rolę wyłącznie atrakcji turystycznej. Ełk znajduje się w gronie zaledwie kilkunastu miast w Polsce posiadających ten niezwykły środek lokomocji.

Obecnie dostępne są turystyczne przewozy pasażerskie składami ciągniętymi przeważnie lokomotywą spalinową Lyd1 WLs150 lub parowozem Px48-1752.

Kolejka kursuje na trasie Ełk – Sypitki – Ełk zgodnie z rozkładem – na sezon bieżący 2023 – startuje o godz. 10.00.

Pasażerowie jadą wagonami zamkniętymi lub odkrytymi letniakami.

W Sypitkach pasażerowie wysiadają z pociągu. Mogą zobaczyć budynki dawnego młyna wodnego i stary wiadukt kolejowy lub… upiec na ognisku kiełbaski. Na pasażerów czeka ognisko wraz z gotowymi kijkami, trzeba się tylko zaopatrzyć w kiełbasę – jeżeli ktoś zapomniał, to tuż obok stacji lokalne gospodynie mają swój domowy katering, a i kiełbasę też można u nich dostać.

Z powrotem pociąg rusza o godzinie 12.15.

Na trasie została licznie zachowana zabytkowa infrastruktura: dworzec i parowozownia z wyposażeniem w Ełku, mosty, wiadukty, przepusty, wiaty, rozjazdy i inne.

Zapomniana stacja wąskotorówki w Kalinowie

Na terenie gminy Kalinowo znajdują się elementy zabytkowe ełckiej wąskotorówki:
– budynek stacyjny w Turowie
– budynek z nadzoru kolejowego w Kalinowie z lat 1915-1920, obecnie budynek mieszkalny
– mosty: w Sypitkach (stalowy) i między Sypitkami a Pisanicą (żelbetowy, łukowy)
– dwa wiadukty między Kalinowem a Mażami.

Na terenie stacji kolejowej w Ełku zachowany został zabytkowy tabor kolejowy: lokomotywy, parowozy będące obecnie w użyciu, wagony pocztowe i towarowe, dźwig do przeładunku węgla, pług.

zabytkowy tabor kolejowy: parowóz

Dla orientacji podaję poniżej możliwe szerokości toru, jakie stosuje się na świecie.

Rozstaw szyn – czyli szerokość toru – to odległość między liniami profilu główki szyny.

Szerokość mierzona 14 mm poniżej górnej powierzchni szyn wynosi w Polsce na liniach normalnotorowych 1435 mm – rozstaw stephensonowski.

Oprócz tego istnieje wiele rozstawów stosowanych w różnych państwach.

Kolejki wąskotorowe

600 mm – w Polsce koleje leśne i przemysłowe, m.in. kolejka turystyczna Maltanka w Poznaniu;
750 mm – Kolej Wąskotorowa Rogów-Biała;
760 mm – tzw. rozstaw bośniacki popularny niegdyś w Austro-Węgrzech, dziś m.in. wąskotorówka osobłoska w Czechach;
785 mm – Górnośląskie Koleje Wąskotorowe, Parkowa Kolej Wąskotorowa w Chorzowie;
800 mm – dawne kolejki dojazdowe pod Warszawą;
914 mm – dominujący rozstaw irlandzkich kolejek wąskotorowych, wiele linii w Andach i Ameryce Środkowej;
950 mm – kolejki we Włoszech, m.in. popularna Circumvesuviana.

Kolejki średniotorowe

1000 mm – tzw. rozstaw metrowy
– wiele kolei i tramwajów na całym świecie, m.in. w Indiach, Brazylii, Argentynie, a także Boliwia, Kenia, Uganda, Madagaskar, Malaje;
– w Europie w Hiszpanii i w Czechach;
– tramwaje na Ukrainie i Niemczech;
– Tatrzańskie Koleje Elektryczne i kolej zębata Szczyrbskie Jezioro na Słowacji;
– a także sieci tramwajowe w Toruniu, Łodzi, Elblągu, Bydgoszczy i Grudziądzu;

1067 mm – tzw. rozstaw przylądkowy
– większość torów kolejowych w Japonii;
– tramwaje w San Francisco, Republice Południowej Afryki i w Estonii;
– tory w Australii, Nowej Zelandii;

Kolejki normalnotorowe

1435 mm – tzw. rozstaw stephensonowski
– szerokość torów kolei i tramwajów na całym świecie tam, gdzie kolej rozwinęła się najwcześniej – Wielka Brytania, Niemcy, Francja, Stany Zjednoczone.
– rozstaw stephensonowski zastosowano także na większości polskiej sieci kolejowej.

Kolejki szerokotorowe:

1445 mm – tramwaje we Włoszech, metro w Madrycie;
1450 mm – tramwaje w Dreźnie;
1458 mm – tramwaje w Lipsku;

1520 mm – tzw. rozstaw rosyjski nowy
– standardowy rozstaw dla państw byłego ZSRR, również w Polsce na linii LHS;

1524 mm – tzw. rozstaw rosyjski stary – stanowi standard do tej pory w Finlandii i Estonii;

1600 mm – tzw. rozstaw irlandzki – w Irlandii;

1668 mm – tzw. rozstaw iberyjski – wspólny standard sieci kolejowych Hiszpanii i Portugalii;

1676 mm – tzw. brytyjski rozstaw kolonialny – w Indiach, Pakistanie, Bangladeszu i Sri Lance, Argentynie i Kanadzie;

Kolejki ponad 3-metrowe

W czasach III Rzeszy w Niemczech planowano transeuropejskie koleje o rozstawie: 3000, 4000 i 6500 mm, którymi miały poruszać się piętrowe pociągi z prędkością do 250 km/h.