Nepalski kalendarz Bikram Sambat

Kalendarz nepalski obejmuje hinduski kalendarz Bikram Sambat (Vikram Samvat) oraz dni tygodnia, dni miesięcy i rocznice kalendarza gregoriańskiego.

Tym samym kalendarz nepalski, Nepali Patro – zwany też Nepali Bikram Sambat, w skrócie BS – oznacza wszystkie narodowe święta, festiwale kulturalne i religijne wszystkich grup etnicznych Nepalu. Uwzględnia on przede wszystkim Dashain, Tihar, Teej, Chhath, Lhosar, Holi czy muzułmański Eid.

Różnica w latach

Nepali Bikram Sambat wyprzedza kalendarz gregoriański – liczony jako Rok Pański, Anno Domini – o około 56 lat i 8 miesięcy. Zgodnie z popularną legendą antyczny władca starożytnych Indii, Vikramaditya z Ujjain ustanowił erę Vikram Samvat po tym, jak pokonał plemiona Saków, to jest w 57 roku p.n.e. W związku z tym – licząc wg Bikram Sambat w obecnym roku 2018 będziemy mieć 2075 BS.

Orientacja w tym systemie jest niezbędna każdemu, kto poszukuje informacji o źródłach etnicznych tradycji i różnego rodzaju festiwalach na Subkontynencie Indyjskim, gdzie życie kipi mitologią wedyjską i antycznymi rytuałami.

Kalendarz Nepalski liczy lata syderyczne – w cyklu słonecznym – i miesiące lunarne – według cyklu księżycowego.

Cykl słoneczny i cykl księżycowy

Nowy Rok Nepalski wypada w cyklu słonecznym pierwszego dnia miesiąca Baishakh, czyli w połowie kwietnia. Cykl słoneczny Bikram Sambat służy głównie do oznaczania dat związanych ze świętami państwowymi. W roku 2018 nowy rok słoneczny BS rozpocznie się dnia 14 kwietnia, to jest pierwszego dnia po nowiu miesiąca Baishakh.

Jednocześnie uwzględnia się Nowy Rok księżycowy, który przypada w drugiej połowie marca, to jest w miesiącu Chaitra. Bikram Sambat cyklu księżycowego służy do oznaczania festiwali opartych na tradycjach religijnych. Rok księżycowy 2075 BS rozpoczął się w niedzielę, 18 marca 2018, to jest w dniu Chaitra Sukla Pratipada.

Miesiąc księżycowy

Jeden miesiąc to dokładnie 29 dni, 12 godzin, 44 minuty i 3 sekundy. Dwanaście takich miesięcy stanowi rok księżycowy 354 dni 8 godzin 48 minut i 36 sekund. Aby pomóc księżycowym miesiącom zbiegać się z rokiem słonecznym, co trzy lata dodawany jest trzynasty miesiąc – adhika māsa.

Jak można poniżej zobaczyć – miesiąc w kalendarzu Bikram Sambat może liczyć od 28 do 32 dni.

I tak – licząc miesiące kalendarza Vikram Sambat od początku cyklu słonecznego, czyli momentu wejścia Słońca w zodiak Barana mamy kolejno:

Paksha czyli cykl faz księżycowych

15 tithi to Paksa, czyli dwa tygodnie cyklu księżycowego. W ciągu miesiąca wyróżnia się Sukla Paksa (albo Gaura Paksa) – czyli księżyc rosnący, t.j. od nowiu do pełni – oraz Kriṣhṇa Paksa (albo Vadhya Paksha) – księżyc zanikający, od pełni do nowiu.

Podczas fazy Sukla Paksa – czyli od pierwszego dnia po Amavasya, nowiu księżyca – dni są również nazywane „sukla” i uważa się je za ogólnie pomyślne dla działań związanych z zawieraniem umów czy aktywnością w interesach.

Natomiast dni w fazie Krisna Paksa – czyli od pierwszego dnia po Purnima, pełni księżyca – uznaje się je za raczej niepomyślne. Ten czas astrologia wedyjska rekomenduje jako korzystny dla zbierania plonów, ekstrakcji miodu z barci pszczelich, dla osobistych introspekcji, do wykonywania operacji oraz do realizowania urlopów i psychofizycznego wypoczynku.

Osoby o usposobieniu emocjonalnym postrzegają fazę zanikającego księżyca jako wysoce dla siebie korzystną w planowaniu przedsięwzięć czy w innych istotnych aktywnościach, podczas gdy w fazie księżyca rosnącego odczuwają oni bezsenność niestabilność emocjonalną, niemożność koncentracji i podejmowania decyzji.

Dni czyli tithi

Najmniejszą jednostka kalendarza jest tithi, czyli dzień. Tithi liczone są według cyklu księżyca. Poszczególne tithi rozpoczynają się o różnych porach dnia, a długość dnia zmienia się w czasie od około 19 do około 27 godzin.

Bikram Sambat w swej tradycyjnej formie nie posługuje się datami w cyklu miesięcznym – 1,2,3… 30,31 – a jedynie nazwami kolejnych dni w cyklu jednej Paksa – jak Pratipada, Dwitiya, Tritiya… Purnima/Amavasya. We współczesnych kalendarzach używa się dla oznaczenia dni zarówno imion dni, jak i liczb. W związku z tym często nazwy festiwali mają nazwy kolejnych dni kalendarzowych, np. Narka Chaturdasi:  Narkasur to imię demona, którego należy pokonać w przeddzień festiwalu Diwali, Chaturdasi natomiast to czternasty dzień Paksha. Następnym dniem jest Diwali Amavasya, czyli nów księżyca miesiąca Kartik, w którym obchodzi się Diwali.

Imiona kolejnych dni są takie same w obu księżycowych fazach, za wyjątkiem ostatniego, piętnastego dnia. Ten dzień to pełnia, czyli Purnima w fazie Shukla Paksha, lub nów księżyca, czyli Amavasya, lub Ausi dla Krishna Paksha.

W tabeli prócz imion kolejnych dni podaję również numery kolejne dni w zapisie devangari  języka nepalskiego (choć wiadomo, że – jak i w cyfrach europeizowanych – styl zapisu może się czasami różnić). Znaczenie imion jest dokładnie takie: Pierwszy, Piaty, Jedenasty…

Dlaczego dni się nie schodzą?

Jednak wczytawszy się w przykładowy miesiąc nepalskiego kalendarza zauważymy, że wcale się one nie schodzą, co widać w powyższym wycinku kalendarza. Bikram Sambat podaje dni miesięcy kalendarza gregoriańskiego oraz dni miesięcy nepalskich i nazwy dni często nie schodzą się z tymi drugimi. Przykładowo: festiwal Holi – Fagu Purnima – w roku 2018 wypadł 17 dnia miesiąca Falgun (1 marca), ale dzień ten nazywa się Chaturdasi, czyli Czternasty, co można zobaczyć na zdjęciu powyżej.  Wyjaśnienia tego powszechnego zjawiska do tej pory nie znalazłam ani wśród lokalsów, ani w sieci, tak więc… eksperci! Proszę o pomoc!

Jako ciekawostkę dla badaczy tematu podaję, że poszczególne festiwale świętuje się w regionach często z różnicą jednego dnia. Na przykład Holi – jeden z najpopularniejszych festiwali w Nepalu – w mieszkańcy Terai świętują dzień później, niż na wzgórzach. Jednak ta różnica regionalna nie może być przyczyną trzydniowego przesunięcia w kalendarzu BS. Informacja ta jest raczej dla tych, którzy chcieliby – jak my – brać osobisty udział w obchodach regionalnych.